Voorstelling over seksueel misbruik gespeeld voor tbs-patiënten in de Van der Hoeven Kliniek

Soms is een verhaal zo aangrijpend dat woorden tekortschieten. Waar geen woorden voor zijn, een voorstelling van theatergroep Jonge Klei en Stichting Praat, geeft stem aan een pijn die vaak verborgen blijft: seksueel misbruik en de gevolgen daarvan op jonge én oudere leeftijd. Vanuit verschillende perspectieven wordt belicht wat het betekent om als kind slachtoffer te worden en hoe dat doorwerkt in hun verdere leven. Een indringende voorstelling waarbij alles wat gezegd moet worden, gezegd wordt. Het geeft woorden aan een onderwerp dat nauwelijks in woorden te bevatten is. Het is een voorstelling die de impact voelbaar maakt, die raakt en confronteert. 

Maar, wat gebeurt er als juist de daders deze voorstelling zien?

Gedurfde vraag,  bijzondere kans
Die vraag ontstond eind 2024 toen, namens de Van der Hoeven Kliniek, Petra van den Brand en Eva Luining van Theater Buiten de Muren en Sabine Noom, hoofd behandeling, de voorstelling bijwoonden. Alle drie waren ze diep onder de indruk en vroegen zich af wat het met de zedenplegers zou doen als zij deze voorstelling zouden zien. Zou het hen kunnen helpen om écht te begrijpen wat hun daden met een slachtoffer doen? Zou het kunnen bijdragen aan hun behandeling?

Deze vragen groeide uit tot een gedurfd idee: de voorstelling spelen in een tbs-kliniek voor een groep tbs-patiënten, plegers van een zedendelict. Het doel? Een nieuwe dimensie toevoegen aan hun behandeling, door middel van theater – een krachtig medium dat niet alleen de ratio aanspreekt, maar ook de verbeelding en het gevoel.

Intense voorbereiding
Voor zowel Jonge Klei, Stichting Praat als de Van der Hoeven Kliniek was dit een spannend vooruitzicht. Voor de acteurs in het bijzonder: normaal gesproken spelen ze voor professionals en slachtoffers. Nu stonden ze oog in oog met daders. Wat zou dat met hen doen? Wat zou het met de patiënten doen?

Zo’n bijzondere ontmoeting vroeg om zorgvuldige voorbereiding. Gedachten, verwachtingen en gevoelens werden openlijk gedeeld, zodat iedereen wist wat hij of zij kon verwachten. De betrokkenen spraken af hoe ze het proces zorgvuldig zouden begeleiden en hoe ze ruimte konden bieden voor alle emoties die dit zou oproepen.

Confronterende ervaring
Op dinsdag 18 maart 2025 was het zover. De zaal in de Van der Hoeven Kliniek vulde zich met ruim twintig tbs-patiënten en enkele medewerkers. Een bijzondere ervaring voor de acteurs. Spelen in een tbs-kliniek met de nodige veiligheidsmaatregelen. Dat er daarnaast in het publiek vooral mannen zitten, is ook nieuw voor de acteurs. En het spelen voor deze groep geeft de teksten opeens een andere lading.

Vanaf de eerste minuten was de concentratie voelbaar. De zaal was stil, de aandacht intens. Naarmate de voorstelling vorderde, werd duidelijk dat de impact groot was. Sommige toeschouwers werden zichtbaar geraakt. Dit was geen gewone voorstelling meer, dit was een confrontatie met hun eigen daden, misschien wel voor het eerst op zo’n diep niveau.

In het nagesprek kwamen indrukwekkende reacties naar voren:
💬 "Ik heb geprobeerd me voor te stellen wat mijn slachtoffer heeft meegemaakt. Tijdens therapie heb ik erover gepraat, maar ik kon het nooit écht voelen. Nu, door deze voorstelling, voelde ik het wel."

💬 "In therapie praten we vooral over de periode van het delict. Maar deze voorstelling laat zien hoe het misbruik doorwerkt—als kind, als volwassene, als oudere. Over de toekomst van het slachtoffer hebben we het eigenlijk nooit."

Voor sommige patiënten was de ervaring dubbel beladen: ze waren niet alleen daders, maar ook ooit zelf slachtoffer van misbruik. Eén van hen herkende zichzelf in de beschadigde dertiger in de voorstelling, die alles had weggestopt. "En zo gebeurt het weer," zei hij, "alleen ben ik nu degene die het een ander aandoet."

Een ontmoeting die iets in beweging zet
Voor theatergroep Jonge Klei en Stichting Praat was het een hele leerzame, maar ook emotioneel intense ervaring. Ze kregen een dieper inzicht in het perspectief van de pleger en werden geconfronteerd met hun eigen beeldvorming. De vraag die in de voorstelling wordt gesteld: "Verdient een pleger een tweede kans?" bleef hangen. Een vraag zonder simpel antwoord.

Wat deze voorstelling daadwerkelijk zal betekenen voor de behandeling van de tbs-patiënten, is nu nog niet te zeggen. De theatergroep blijft in contact met de Van der Hoeven Kliniek om te horen wat de langdurige impact zal zijn.

Wat wél duidelijk is: kunst kan iets teweegbrengen wat woorden of een gesprek soms niet kunnen. Theater maakt invoelbaar, opent ogen en raakt op een manier die een gesprek of een therapiegesprek misschien niet altijd kan. En soms is dát precies wat nodig is om écht iets in beweging te zetten.